Het jaar 2018 gaat qua weer nu al als uitzonderlijk de boeken in, na de koude maand maart, de hoosbuien in april, gevolgd door het droogste jaar sinds 1976. Deze feiten hebben samen met de twee hittegolven voor zeer veel schade aan de gewassen gezorgd. Waar normaliter de akkerbouw uitziet naar een droog jaar, vanwege de lagere teeltkosten en de veelal hogere marktprijzen, heerst er nu in veel gebieden grote zorg of er nog wel een redelijke oogst binnengehaald kan worden. Immers, geen product of alle product tegen een lage vaste prijs betekent een verloren jaar. Het bestuur van de NAV heeft deze zomer maatregelen voorgesteld aan minister Schouten om de ergste gevolgen zo goed mogelijk tegen te gaan.

Beregening en waterverdeling

Beregening, de meest voor de hand liggende oplossing bij watertekort, is in lang niet alle gebieden en teelten mogelijk. Vanwege de bruinrotproblematiek is gebruik van oppervlaktewater in pootaardappelen verboden; er zijn maar een paar gebieden -zoals in Flevoland- waar voldoende zoet bronwater beschikbaar is. Ook zetmeel- en consumptieaardappelen mogen in door de NVWA aangewezen verbodsgebieden geen gebruik maken van oppervlaktewater. Het verzoek van NAV en LTO om beregening in deze gebieden te verruimen in consumptie- en zetmeelaardappelen, omdat als gevolg van de droogte waterstromen toch veelal niet meer traceerbaar waren, is afgewezen.

Diverse waterschappen hebben vanaf begin juli gebruik van oppervlaktewater verboden. Sedert 15 jaar bestaat er een verdringingsreeks, een prioriteitenlijst voor de diverse functies van oppervlaktewater. Handhaving van de veiligheid van dijken en gebouwen staan bovenaan. Opmerkelijk is wel dat natuurwaarden in de hoogste klasse voorkomen, boven drinkwatervoorziening en beregening voedingsgewassen (Tabel 1). Voor de indeling van landbouwgewassen werkt RVO aan een verdere detaillering van de verdringingsreeks. Het bestuur van de NAV heeft hier haar medewerking aan verleend.

Tabel 1. De huidige verdringingsreeks, tot stand gekomen na de watertekorten in 2003 en de daarop volgende Evaluatienota Waterbeheer – Aanhoudende droogte 2003 (www.infomil.nl).

De Landelijke Commissie Waterverdeling (LCW) zorgt ervoor, dat het vanuit rivieren en neerslag beschikbare water  ook op de hoger gelegen gronden komt, verzilting wordt tegengegaan en scheepvaart mogelijk blijft. Positief is dat er vanaf begin juli gewerkt is aan buffering van het aangevoerde water door peilverhoging, zowel in het IJsselmeer als in de waterschapsboezems. Ook voor het gebruik uit het zoetwaterbekken IJsselmeer is er landelijke coördinatie, maar desondanks hebben de waterschappen rondom het IJsselmeer geen eensluidende maatregelen afgekondigd, waardoor in het ene gebied veel ruimere mogelijkheden waren voor beregening dan in het andere.

 NAV-voorstel voor maatregelen

Op 26 juli heeft de NAV een open brief geschreven aan minister Schouten met een aantal concrete voorstellen. Ten eerste hebben wij voorgesteld om de (voorschotten op de) bedrijfstoeslagen dit jaar eerder uit te betalen, om liquiditeitsproblemen zoveel mogelijk te voorkomen. Verder hebben wij gevraagd om opschorting van de vergroeningseisen, met name de verplichting om een vanggewas te telen en acht weken te laten groeien, om te voorkomen dat vanggewassen zinloos werden gezaaid of werden beregend om maar aan de eisen te voldoen. Ook heeft de NAV voorgesteld, om het dit jaar mogelijk te maken om vanggewassen te telen die wel geoogst mogen worden als veevoer. Toen een spoedige reactie van de minister uitbleef hebben wij diverse Tweede Kamerleden aangeschreven om de urgentie aan te geven. De minister is helaas niet ingegaan op onze uitnodiging om de situatie in het veld te komen bekijken, iets wat in onze buurlanden wel gebeurde.

Op 2 augustus heeft de Europese Commissie (EC) toestemming verleend aan alle lidstaten om de bedrijfstoeslagen eerder uit te keren en aangekondigd positief te zullen reageren op verzoeken om versoepeling van de vergroeningseisen. De NAV heeft direct daarna nogmaals bij de minister aangedrongen op een spoedige reactie. Op 7 augustus heeft minister Schouten een aantal droogtemaatregelen aangekondigd, die echter pas op 23 augustus zijn geëffectueerd. Onderdeel van de maatregelen zijn een verlenging van de uitrijperiode van mest op akkers en een verlate inzaai van groenbemesters. Tevens is ons verzoek om veevoergewassen als vergroeningsgewas te zaaien goedgekeurd. Door de late definitieve goedkeuring hiervan, kan hier echter nauwelijks gebruik van worden gemaakt. De NAV heeft ook nogmaals nadrukkelijk tijdens overleg op het ministerie aangedrongen om ook in Nederland gebruik te maken van de mogelijkheid van vervroegde gedeeltelijke uitbetaling van de bedrijfstoeslagen. Onder het mom van uitvoeringsproblemen bij RVO heeft de minister dat afgewezen en daarvoor in de plaats met instemming van LTO gekozen voor de mogelijkheid dat boeren bij RVO een verklaring van noodzaak kunnen aanvragen om bij de eigen bank een extra krediet aan te vragen. Kortom, het Ministerie van LNV was onzichtbaar in de droogtecrisis en heeft zich ook niet bepaald ruimhartig opgesteld.

Ramp

In sommige regio’s, zoals de hoge lichte gronden in Noord- en Oost Nederland en gebieden in Zuidwest Nederland, is de opbrengstverwachting van met name hakvruchten zo laag dat er gesproken moet worden van een ramp. De NAV vindt dat hiervoor de geboden maatregelen volstrekt ontoereikend zijn. Ook de Brede Weersverzekering (BWV) werkt hier onvoldoende door de lage graad van deelname, vanwege het hoge eigen risico en de extreem hoge assurantiebelasting en door de geringe mate van uitkering bij schades. Bovendien is er voor inwerkingtreden bij droogte op kleigronden een neerslagtekort van 317 mm en op zandgrond van 252 mm nodig. De NAV zet al langer in op afschaffen van de assurantiebelasting op de BVW en verlagen van het eigen risico. De hiaten in de BWV worden door het ministerie ook erkend; er wordt met de sector gewerkt aan verbetering. Ondertussen hebben de getroffen boeren niets aan een verbetering voor een volgend jaar. Derhalve heeft de NAV er bij de minister op aangedrongen de Wet Tegemoetkoming Schades bij Rampen (WTS) in werking te stellen, om net als in de buurlanden getroffen boeren te kunnen helpen. Wageningen Universiteit (WUR) heeft al een inventarisatie gedaan welke boeren en gebieden het zwaarst getroffen zijn. Tot op heden heeft de minister in werking treden van de WTS afgewezen omdat er een BWV is. De NAV bewerkt nu de politiek om tot andere gedachten te komen. Ook vanwege het gelijke speelveld in Europa kan het niet zo zijn dat de Nederlandse regering zich afzijdig houdt.