De NAV maakt deel uit van een internationale coalitie die zich bezighoudt met oneerlijke handelspraktijken. Sinds een aantal jaren kent de EU de Richtlijn Oneerlijke Handelspraktijken (OHP) in de agri-voedsel keten. Deze verplicht lidstaten om een wet OHP op te stellen. In Nederland is deze wet sinds 2021van kracht. De Richtlijn en de wet kennen een lijst van zwarte handelspraktijken die verboden zijn en daarnaast grijze praktijken die ongewenst zijn. Lidstaten waren verplicht om een tiental zwarte maatregelen op te nemen in de wet. De wet heeft tot doel dat primaire producenten (boeren) een sterkere positie krijgen ten opzichte van hun afnemers. Voor een lijst van de verboden praktijken zie www.nav.nl/2022/04/wet-oneerlijke-handelspraktijken-in-werking-getreden/.

Sommige lidstaten zijn verder gegaan dan vereist door de Richtlijn. België, Spanje en Frankrijk hebben een verbod op inkoop onder kostprijs toegevoegd. Recent is een helder artikel in het Engels verschenen van Oxfam België, één van de leden van de coalitie, wat vergelijkt hoe deze drie landen dit hebben geïmplementeerd.

Voorlopers als voorbeeld

Spanje heeft al sinds 2013 een wet tegen oneerlijke handelspraktijken. In 2021 zijn de punten uit de EU-Richtlijn daar aan toegevoegd. Spanje heeft proactief gezocht naar een eerlijkere margeverdeling en meer transparantie in de keten en een aantal zaken vanuit de Spaanse wetgeving heeft mede geleid tot de Europese Richtlijn. Spanje heeft een Food Price Observatory ingesteld in het ministerie van landbouw.

In Frankrijk heeft de president in 2017 het initiatief genomen voor de EGalim (États

Généraux de l’Alimentation) wet, tot stand gekomen na intensieve consultatie met stakeholders. De wet heeft drie doelen, nl. 1. een eerlijke prijs voor producenten zodat zij een goed inkomen verdienen; 2. verbetering van de veiligheid, milieueffecten en voedingskwaliteit van voedingsproducten en 3. bevordering van gezond, veilig en duurzaam voedsel voor iedereen. Uiteindelijk was het doel om zo de Franse landbouwproductie en de voedselsoevereiniteit van Frankrijk te beschermen. Ook Frankrijk heeft in 2021 de EU-Richtlijn opgenomen in een nieuwe versie van EGalim wet.

België heeft in 2021 de wet OHP aangenomen en deze is onder druk van boerenprotesten in 2024 uitgebreid met o.a. een verbod op inkoop onder kostprijs.

Kostprijs

Bij een verbod op inkoop onder kostprijs komen een aantal vragen op, namelijk hoe bereken je die kostprijs en hoe handhaaf je op het verbod? Alle drie de landen hebben twee verboden praktijken toegevoegd t.o.v. de EU-Richtlijn, namelijk de verplichting om te werken met contracten op papier en een verbod op inkoop onder kostprijs. Frankrijk en België hebben ook geregeld dat afnemers op verzoek van een producent verplicht zijn te heronderhandelen over de prijs indien er grote veranderingen zijn bij de producent.

In Spanje heeft men een systeem opgezet waarbij boeren zelf de kostprijs kunnen berekenen. Dit lijkt erg op hoe de NAV al jaren de kostprijzen berekent. Hier geldt het verbod dus op inkoop onder de kostprijs op bedrijfsniveau. In Frankrijk en België werkt men met gemiddelde prijzen voor het hele land die voorafgaand aan het sluiten van de contracten worden berekend door zogenaamde observatories.

Handhaving gebeurt door melden bij de autoriteiten. Dit kan worden gedaan door producenten, producentenorganisaties en belangenbehartigers. Veelal wordt in eerste instantie gemikt op mediation en dan is de klacht niet anoniem.

Met name in Spanje lijkt het systeem te werken, omdat het de kostprijs op het betreffende bedrijf gebruikt. Er worden ook regelmatig klachten ingediend en toegewezen, wat aangeeft dat er wel een noodzaak is om dit systeem te implementeren.

De NAV pleit er samen met de coalitiepartners voor om het verbod op inkoop onder kostprijs bij de eerste evaluatie van de Richtlijn later dit jaar op te nemen op de zwarte lijst, waardoor dit verbod door alle lidstaten moet worden overgenomen. Aangezien het hier niet gaat om een verplichte afname, is het risico van overschotten zoals in het verleden niet groot. Een dergelijke toevoeging aan de wet OHP zal niet direct invloed hebben op de prijzen op de wereldgraan- of suikermarkt. Dit verbod moet wel invloed hebben op de prijs van producten die in Nederland worden ingekocht voor afzet op de binnenlandse markt.