Op 15 mei was er een debat over gewasbescherming in de Tweede Kamer. In de week daarvoor kwam minister Wiersma met een reeks Kamerbrieven. En de NVWA kwam met gegevens over naleving van de regels.

Werkwijze Ctgb

Er is discussie ontstaan over de statische toetsing van gegevens bij toelatingsaanvragen voor gewasbeschermingsmiddelen door het Ctgb, met name waar het gaat over de vraag of een stof kankerverwekkend is. In het kort is dit de kwestie: bij een statistische toets vergelijk je de hypothese dat een stof geen effect heeft met de hypothese dat dit wel zo is. Bij tweezijdige toetsen of een stof kankerverwekkend is kan een stof dan ofwel minder ofwel meer tumoren veroorzaken, bij eenzijdig toetsen wordt alleen gekeken of een stof meer tumoren veroorzaakt. Waarom is dit relevant: er wordt getoetst met 5% onzekerheid. Als die 5% wordt verdeeld over twee mogelijke effecten (‘zijden’), is aan elke kant 2,5% over. Als je eenzijdig toetst ligt de hele 5% bij de vraag of een stof kankerverwekkend is. De kans dat dat verkeerd wordt ingeschat (vals negatief) is dan kleiner. Het Ctgb is in gesprek gegaan met een groot aantal deskundigen en heeft daarover een rapport gepubliceerd. De conclusies zijn: omdat je geen positief effect verwacht van gewasbeschermingsmiddelen zou eenzijdige toetsing beter zijn. Maar ook de deskundigen verwachten geen effect van anders toetsen, omdat er veel andere feiten zijn die worden gewogen voordat een beoordeling wordt gegeven. Overigens wordt in Europa door de ECHA (European Chemicals Agency) beoordeeld of een stof kankerverwekkend is, niet door het Ctgb.

In het Kamerdebat hebben verschillende partijen aangedrongen op hernieuwde toetsing. Minister Wiersma verwacht daar weinig van, omdat de statistische toets maar een onderdeel is van het hele proces. Zij is positief over het feit dat het Ctgb de discussie niet uit de weg gaat en ook de bevindingen zal inbrengen in de Europese beoordelingsmethoden.

Gevaar van gewasbeschermingsmiddelen

Ook werd veelvuldig besproken hoe (on)veilig gewasbeschermingsmiddelen zijn voor omwonenden en voor de natuur. Staatssecretaris Karremans van Volksgezondheid zei in het debat dat hij niet op basis van anekdotes middelen wil laten verbieden. Er loopt onderzoek, ook naar stapeling van middelen, en Karremans wil die resultaten afwachten, tot ongenoegen van D66, GL-PvdA en PvdD. Podt (D66) gaf aan dat zij met een wetsvoorstel komt om een spuitvrije zonde aan te houden rondom bebouwing.

Wat betreft veiligheid voor de natuur ligt er de uitspraak van de Raad van State inzake een lelieteler nabij een Natura2000-gebied. Zoals wij al eerder meldden gaat het hier uitsluitend om dit geval, maar het valt te verwachten dat er meer rechtszaken volgen. Minister Wiersma heeft aangegeven dat het voorzorgsbeginsel al in de toelatingsprocedure zit. De gevolgen van de uitspraak zijn nog niet duidelijk. Het heeft geen zin om het toetsingskader van het Ctgb aan te passen, want Natura2000-gebieden verschillen onderling. De minister wil precedentwerking voorkomen en werkt met de provincies aan een ‘Handreiking gewasbescherming’. Daarmee wil ze voorkomen dat boeren die volgens de regels werken toch steeds voor de rechter worden gedaagd. Die zorg werd gedeeld door met name CU, CDA, BBB, SGP, NSC, PVV en VVD. Wiersma sluit ‘ruimtelijk beleid’ niet uit, maar hield dat aspect met opzet vaag.

Overigens gaf zij aan dat met de bollensector nu een convenant is getekend, om gebruik van hoog-risicomiddelen af te bouwen en het totale gebruik in 2030 te halveren. De minister verwacht pas na de zomer met een nadere duiding van de uitspraak te komen, tot ongenoegen van een aantal partijen die sneller duidelijkheid willen voor telers.

In het debat kwam ook de zorg naar voren dat steeds meer grasland wordt omgezet in bouwland en dan vooral voor lelies. Omdat de kosten van grond hoog zijn, was Bromet (GL-PvdA) bang dat op den duur heel Nederland één groot lelieveld wordt als je de markt zijn werk laat doen. Die zorg werd niet gedeeld door Wiersma. Zij wil wel later dit jaar met een visie komen op de landbouw. Zij gaf aan geen beperkingen op te willen leggen wat betreft het areaal bollenteelt, maar vindt wel dat de sector moet verduurzamen.

Toelatingen

Minister Wiersma wil net als veel Kamerleden een snellere toelating van laag-risico middelen. Daarvoor heeft zij bij het Ctgb een speciaal loket ingevoerd en daar worden aanvragen van dergelijke middelen met voorrang behandeld. Momenteel duurt de toelatingsprocedure in Europa zo lang dat bedrijven uitwijken naar o.a. Brazilië.

Wiersma deelt de zorgen van diverse Kamerleden dat er te weinig middelen overblijven voor bepaalde teelten. Zij kan tijdelijk een vrijstelling verlenen, mits er geen gevaren kleven aan de vrijgestelde stof. Kort voor het debat heeft de minister een lijst met knelpunten aan de Kamer gestuurd.

Wat betreft normoverschrijdingen van gewasbeschermingsmiddelen in water gaf de minister aan dat er voor 11 stoffen die structureel worden teruggevonden een herbeoordeling wordt gedaan. Staatssecretaris Jansen van I&W zei dat er onderzocht wordt waar glyfosaat in het riool vandaan komt. De resultaten worden begin 2026 verwacht.

Naleving regels

De NVWA kwam kort voor het debat met cijfers waaruit blijkt dat een deel van de akkerbouwers en kersentelers zich niet aan de regels houdt bij toepassen van gewasbeschermingsmiddelen. De minister gaf aan, dat de NVWA hier de controlerende instantie is. Zij is vooral teleurgesteld dat telers de regels niet naleven wanneer zij een vrijstelling heeft gegeven en is van plan om die telers die daarbij worden betrapt in het jaar erna uit te sluiten van de vrijstelling. De meeste overtredingen in de akkerbouw betroffen verkeerde doppen of verkeerde afstelling van de kantdoppen.

Reactie NAV

De NAV vindt het terecht dat minister Wiersma en de staatssecretaris van Volksgezondheid vast houden aan wetenschappelijke beoordeling door het Ctgb en onderzoek door RIVM. Desalniettemin bleken uit het debat ook weer grote maatschappelijke zorgen over het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Tot nu toe gaat het vooral over lelieteelt, maar de vraag is of dat zo blijft. Het bevreemdt ons wel dat een aantal Kamerleden zich kennelijk niet realiseert dat telers zelf ook geen risico willen lopen op ziektes en er niet maar op los spuiten. Verschillende partijen vroegen in het debat om een heffing op gewasbeschermingsmiddelen, maar de minister gaf aan dat dat het gebruik niet zou verminderen in haar ogen, omdat de middelen al duur zijn en telers niet zomaar spuiten.

De NAV vindt het belangrijk dat akkerbouwers zich bewust zijn van het feit dat deze maatschappelijke zorgen onze bedrijfsvoering onder druk zetten. Het is daarbij essentieel dat telers zich echt houden aan de toepassingsvoorschriften, om de emissie naar de omgeving te minimaliseren.